«Σε πείσμα της ικανότητας του ανθρώπου να καταπολεμήσει τις πυρκαγιές με τα πιο σύγχρονα συστήματα από έδαφος και αέρα, καθώς και με τους καλύτερα εκπαιδευμένους πυροσβέστες του κόσμου, φαίνεται βέβαιο ότι οι φωτιές δεν θα σταματήσουν». Η πρόβλεψη αυτή γράφτηκε μέσα στα χρόνια της δεκαετίας του 60 από τον καθηγητή Μπίσγουελ του Παν/μίου Μπέρκλεϊ των Η.Π.Α. Το 2001 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων (F.A.O) αναφέρει στην έκθεσή του: «οι επαναλαμβανόμενες πυρκαγιές είναι τμήμα των φυσικών οικοσυστημάτων, όπως είναι η βροχή, το χιόνι ή η θερμοκρασία. Πληροφορίες για επαναλαμβανόμενες φωτιές έχουν βρεθεί πολλές από το απώτατο παρελθόν σε γεωλογικές αποθέσεις».
Οι δασικές πυρκαγιές αντιμετωπίζονται μέχρι σήμερα ως μια απειλή εξαιτίας
των σοβαρών συνεπειών τους, τόσο στο φυσικό περιβάλλον, όσο και στις
ανθρώπινες κοινωνίες που διαβιούν στις πυρόπληκτες περιοχές. Η σύγχρονη
όμως έρευνα αναδεικνύει το διπλό ρόλο που έχουν να παίξουν οι πυρκαγιές
στο μεσογειακό χώρο, τόσο ως οικολογικού παράγοντα που διαμορφώνει τις
εξελίξεις στα μεσογειακά οικοσυστήματα, όσο και ως φυσικού κινδύνου και
απειλή πρόκλησης σοβαρών καταστροφών στον άνθρωπο και το φυσικό του
περιβάλλον.
Το φετινό λοιπόν καλοκαίρι του 2009 θα ξαναζήσουμε το φαινόμενο των δασικών πυρκαγιών (ας ελπίσουμε όχι με την ίδια ένταση) και θα θυμηθούμε το θλιβερό καλοκαίρι του 2007 και τις εικόνες που χαράχθηκαν στο μυαλό μας από το ολοκαύτωμα της Ηλείας. Δυστυχώς οι δασικές πυρκαγιές έχουν από καιρό… «μάθει να ζουν» όχι μόνο με την διαχρονικότητα αλλά και με την… παγκοσμιοποίηση! Στη Νότια Αφρική, στην Καλιφόρνια και σε άλλες περιοχές των Η.Π.Α., στην Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Τουρκία και… «φυσικά» στην Ελλάδα, Χιλή και σε τμήματα της Αυστραλίας οι φωτιές είναι παράγοντας που «μπαίνει» στη λειτουργία των μεσογειακού τύπου οικοσυστημάτων.
Ο Νομός Ηλείας θεωρείται από τους πλέον πυρόπληκτους της Ελλάδας και αυτό οφείλεται τόσο στις κλιματοεδαφικές συνθήκες που επικρατούν, όσο και στη δασική βλάστηση που υπάρχει και αναπτύσσεται σ’αυτόν. Το κυρίαρχο δασικό είδος που αναπτύσσεται στο Νομό είναι η Χαλέπιος Πεύκη (Pinus halepensis) η οποία είναι πλούσια σε ρητίνη, που μαζί με τον πλούσιο υπόροφο από αείφυλλα-πλατύφυλλα, δημιουργούν άριστες συνθήκες για τη δημιουργία μεγάλων και καταστροφικών πυρκαγιών. Το πεύκο είναι χαρακτηριστικό δέντρο της Μεσογειακής βλάστησης που αγαπά τη φωτιά.(χρησιμοποιεί τη φωτιά για να επεκταθεί και να αναγεννηθεί)
Τον Αύγουστο του 2007 οι κάτοικοι της Ηλείας δεν βίωσαν όμως συνηθισμένες δασικές πυρκαγιές αλλά ένα ολοκαύτωμα μια τεράστια καταστροφή που ούτε ο Ιμπραήμ το 1825 δεν μπόρεσε να προκαλέσει όταν κατέκαψε την περιοχή. Μέσα σε πέντε μέρες είχαμε 42 νεκρούς, χιλιάδες άστεγους και οικονομικά πληγέντες, κάηκαν
τα 3/5 των δασών της Ηλείας, καταστράφηκε το 50% του δυναμικού ελαιοπαραγωγής, κάηκαν προστατευόμενες περιοχές Natura 2000 όπως το οικοσύστημα του Καϊάφα (παράκτιο δάσος με πεύκα και κουκουναριές, αμμοθίνες κτλ) , κινδύνεψε ο Αρχαιολογικός χώρος και το Μουσείο της Αρχαίας Ολυμπίας, κάηκε ο Κρόνιος Λόφος, κάηκε μεγάλο τμήμα της ορεινής βλάστησης, μέρος του δάσους της Φολόης με δρυς κ.α.
Για όλους τους Ηλείους οι μέρες αυτές είναι οι πιο μαύρες της ζωής τους και θα μείνουν ανεξίτηλα χαραγμένες στη μνήμη τους. Ακόμα και τώρα όμως δυο χρόνια μετά λίγοι έχουν ξεκαθαρίσει στο μυαλό τους τα αίτια της καταστροφής του 2007
. Θεωρίες συνομωσίας υπάρχουν πολλές αλλά καμιά δεν έχει αποδειχθεί.
Σύμφωνα με το Δασαρχείο της Αρχαίας Ολυμπίας τα αίτια της καταστροφής συνοψίζονται στα εξής:
1. Το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής και οι ακραίες καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν στις 24/8/2007 στην Ηλεία (υψηλές θερμοκρασίες 43Ο C , πολύ χαμηλή υγρασία, ισχυροί άνεμοι) σε συνδυασμό με την παρατεταμένη ξηρασία δημιουργούσα άριστες συνθήκες για μεγάλες και καταστροφικές πυρκαγιές.
2. Η πλούσια καύσιμη ύλη που υπήρχε στα δασικά οικοσυστήματα της περιοχής (δάση κυρίως χαλεπίου πεύκης με πλούσιο υποόροφο από αείφυλλα-πλατύφυλλα) όσο και στις αγροτικές περιοχές (ένα μεγάλο μέρος των ελαιώνων ήταν ακαλλιέργητο)
3. Ο τρόπος αντιμετώπισης του δασικού φαινομένου από την πυροσβεστική υπηρεσία (οι στρατηγοί έχουν διαφορετική φιλοσοφία στην αντιμετώπιση του φαινομένου και ξεκινούν με βάση την πόλη και τους οικισμούς και δευτερευόντως του δάσους)
4. Η Ανετοιμότητα του κράτους και των τοπικών φορέων (Δήμοι, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση) για την αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων που ήταν πρωτόγνωρα ( αλλά υπήρχαν σχέδια που δεν εφαρμόστηκαν).
5. Ο Πανικός απ’όλους υπηρεσίες και πολίτες ακολούθησαν το ρητό «ο σώζων εαυτόν σωθείτο)!!Τον πανικό επέτεινε και η έλλειψη ενημέρωσης η οποία θα μπορούσε να είχε αποτρέψει τα ανθρώπινα θύματα.
6. Δεν υπήρχε συντονισμός των μονάδων καταστολής και αντιμετώπισης του φαινομένου, λόγω της μεγάλης έκτασης (χιλιόμετρα μέτωπο φωτιάς) και του πρωτοφανούς γεγονότος. Επιπλέον κάποιες φορές τα Μ.Μ.Ε λειτούργησαν με υπερβολές, δημιουργούσαν πανικό και μερικό αποσυντονισμό στο όλο επιχειρησιακό έργο των επίγειων και εναέριων δυνάμεων. (Οι πιλότοι των Super Puma ανταποκρινόμενοι σε εκκλήσεις βοήθειας προσγειώνονταν σε χωριά να απεγκλωβίσουν κατοίκους και κανείς δεν επιβιβαζόταν)
7. Η εθελοντική προσφορά ήταν μικρή και υπήρξε αδιαφορία από τους περισσότερους κατοίκους να βοηθήσουν την στην αντιμετώπιση του φαινομένου (όπου οι τοπικές κοινωνίες συνεργάστηκαν και ενεργοποιήθηκαν είχαν καλά αποτελέσματα και περιόρισαν το μέγεθος της καταστροφής στον τόπο τους). Θετικό παράδειγμα ο Δήμος Σκιλλούντος (Κρέστενα) όπου σε συνεργασία με τους κατοίκους και τις υπηρεσίες περιόρισαν τη φωτιά στην περιοχή του Δήμου.
8. Η περιορισμένη χρήση μηχανημάτων και αντιπύρ. Κρίνεται αναγκαίο σε μεγάλες πυρκαγιές η χρήση βαρέων οχημάτων (μπουλντόζες, φορτωτές κλπ) για την αντιμετώπιση της πυρκαγιάς καθ’όλο το εικοσιτετράωρο (διάνοιξη ζωνών κλπ) Επίσης κρίνεται αναγκαία, στις μεγάλες πυρκαγιές, η χρήση ελεγχόμενης φωτιάς (αντιπύρ) από ειδικούς κυρίως κατά τις νυχτερινές ώρες για τον περιορισμό των μετώπων της φωτιάς, όπου οι συνθήκες το επιτρέπουν.Η χρήση αντιπύρ από τους κατοίκους και δασικούς υπαλλήλους τόσο στη Στροφυλιά- Κάτω Σαμικού, όσο και στο βόρειο μέρος του Λαπίθα (Βρίνα – Κάτω Σαμικό) και μεμονωμένα κατά θέσεις σε άλλα διαμερίσματα, είχε πολύ καλά αποτελέσματα ( ελέγχθηκε η φωτιά στους τομείς που έγινε)
Οι δασικές πυρκαγιές σε περιοχές σαν την Ηλεία με ξηροθερμικό τύπο κλίματος, όπως είναι ο μεσογειακός, συνιστούν οικολογικό παράγοντα (αποτελούν δηλαδή μια οικολογική αναγκαιότητα) και η αντιμετώπισή τους πρέπει να ακολουθεί κανόνες και λογικές, που εφαρμόζονται και στα υπόλοιπα φυσικά φαινόμενα. Δεν πρέπει δηλαδή να επιδιώκεται η εξάλειψη του φαινομένου, αλλά η μείωση των δυσμενών
επιπτώσεων που προκαλεί.
Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί πως μια αναλόγου ή και μικρότερου μεγέθους καταστροφή θα αποτελέσει σκληρότερο πλήγμα από αυτή του 2007 για την Ηλεία και τις άλλες πυρόπληκτες περιοχές γιατί θα ανακόψει τη φυσική αναγέννηση που εκτυλίσσεται με επιτυχία.
Κάθε καταστροφή αποτελεί την απαρχή για ένα καλύτερο αύριο αρκεί να διδαχθούμε και να μην επαναλάβουμε τα ίδια λάθη. Ας είμαστε έτοιμοι για τις δασικές πυρκαγιές κι αυτό το καλοκαίρι…..
Πηγή: Περιοδικό "Τα Πράγματα" Ιούλιος-Αύγουστος 2009
